ฝี

ย่อจากพระคัมภีร์ทิพมาลา

ลักษณะฝีวัณโรค

          ลักษณะวัณโรคอันบังเกิดภายในนั้น เกิดเพื่อจตุธาตุและตรีสมุฏฐานอันใดอันหนึ่ง ซึ่งจะวิปริตเป็น ชาติจะละนะโดยหย่อนพิการระคนกันเข้า แล้วตั้งต่อมขึ้นมามีประเภทต่างๆให้บุคคลทั้งหลายพึ่งเรียนรู้ไปเบื้องหน้าพอแจ้งได้โดยสังเขป เรียนว่า ฝีวัณโรค ๑๙ ประการ คือ

๑.ฝีปลวก

          เมื่อจะบังเกิดกะทำให้เจ็บในทรวงอก ที่ตั้งแห่งหัวใจ ตลอดไปตามสันหลังและให้ผอมเหลือง ให้อาเจียนออกมาเป็นโลหิต ให้เหม็นค่วคอ บิโภคอาหารไม่ได้ นอนมิหลับ

ยาแก้ฝีปลวก

          เอารากตะโกนา รากเป้ง กำแพงเจ็ดชั้น ดอกลั่นทม รากกระทุงลาย รากค้ดเค้า สิ่งละ ๒ บาท ขิงแห้ง ดีปลี เจตมูลเพลิง เปลือกหอยแครง เบญจเหล็ก เบญจชุมเห็ดเทศ รากกำจาย สิ่งละ ๑ สลึง ยาข้าวเย็น ๕ สลึง ต้มกินแก้ฝีปลวกหายดีนัก

          อีกขนานหนึ่งเอา เถาวัลย์เหล็ก เถาวัลย์เปรียง เชือกเขากหนัง รังมดลี่ รากพุมเรียงทั้งสอง ยาข้าวเย็น เสมอภาค ต้มกิน

          อีกขนานหนึ่งเอา เถาวัลย์เหล็ก เถาวัลย์เปรียง ดินแท่นปลวก รากพุมเรียงป่า ยอดอ้อยแดง ข้าวเย็นทั้งสอง เอาเสมภาค ต้มกินหายแล

๒.ฝีกะตุณะราย

          เมื่อจะบังเกิดให้ตึงแน่นในทรวง อาการทำพิษกลางคืน มากกว่ากลางวัน ให้จับสะบัดดร้อนสะบักหนาวไปทั้งตัวบิโภคอาหารไม่ได้ นอนมิหลับ

ยาแก้ฝีกะตุณะราย

          เอาเบญจเหล็กรากขี้กาทั้งสอง ราประคำไก่ รากองแตก ยาดำ สิ่งละ ๑ บาท ต้มกิน เป็นยาผ่าหัวฝีให้แตก

          อีกขนานหนึ่ง รากทนดี รากมะนาว รากมะงั่ว รากส้มซ่า รากหิ่งหาย ยอดลำเจียก บอระเพ็ด รากมะเขือขื่น รากมะแว้งทั้งสอง ตำเอาสิ่งละทะนาน น้ำมันวาทะนานหนึ่ง หุงให้คงแต่น้ำมัน ปล้วจึงเอาเนระพูสี ดีงูเหลือม ฝิ่นดิบ เปลือกประคำดีควาย สิ่งละ ๑สลึง ทำเป็นจุลปรุงลงในน้ำมันให้กินพอควรกำลัง เป็นยาดับพิษฝีกะตุณะรายดีนัก

          ยารุฝีเมื่อบุพโพแตกล้วเอาแก่นมะหาด แก่นปรู แก่นมะเกลือ แก่นสัก แก่นแสมสารเคี่ยวเอาน้ำสิ่งละทะนานมะพร้าวไฟ ๑ ลูก หุงให้คงแต่น้ำมันแล้วจึงคลุกคลีกันเข้ากับน้ำยาทั้งนั้นเคี่ยวไปให้เหลือแต่น้ำมันแล้วจึงเอาเมล็ดในสลอด ๓๓ เม็ด คั่วก้วยน้ำปลาร้าไหให้เหลือง ทำเป็นจุล ปรุงลงในน้ำมันเอาไว้ให่เย็น ให้กินหนึ่งช้อนหอย เป็นยารุฝี แก้ฝีกะตุณะรายนั้นหาย และรุสรรพฝีทั้งปวงก็ได้วิเศษนัก

          อีกขนานหนึ่ง เอาใบมะคำไก่ เจตมูลเหลิง ตรีกฏุก กระเทียมทอด เอาเสมอภาค บดด้วยสุราทาข้างนอก เป็นยาเกลื่อนฝีกะตุณะราย และดับพิษก็ได้หายวิเศษนัก

๓.ฝีมานทรวง

          เมื่อจะบังเกิดกระทำให้ยอกเสียด หายใจขัดในทรวงอก เจ็บกลางวันกลางคืน ให้ไอเป็นเสมหะเหนียวให้ซูบผอม ให้แน่นหน้าอกเป็นกำลัง ถ้าจะแก้ให้วางยาประจุเสียก่อน แล้วจึงกินยาประจำโรคต่อไป